der Genitiv(Wesfall)

Daha önceki dersimizde Türkçe ismin hallerini açıklamıştık ve akkusativ konusuna değinmiştik. Bu dersimizde Genitiv konusuna değineceğiz. Genitiv denildiğinde aklınıza aitlik durumu gelsin.Türkçe’de aitlik durumuna  ismin –in hali diyorduk, buna Almanca’da Genitiv deniyor. Genitiv kimin sorusuna cevap verir. Genitiv Almanca’da konuşma dilinden daha çok yazma dilinde görülür. Günlük konuşulan Almancada  çoğunlukla genitiv yerine von kullanulır: Das Auto von meinem Bruder.(Erkek kardeşimin arabası.) gibi. Yazma dilinde bir isim Genitiv durumda des/eines(maskulin ve neutral)  şeklini ya da der/einer(feminin ve plural) şeklini alır. Genitiv’in sadece iki tane şekli(des ya da der) olduğu için bu ikisini öğrenmeniz yeterlidir. Ancak eril(maskulin) ve cinsiyetsiz(neutral) durumda isimlere ayrıca bir –es ya da -s  takısı eklenir. Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

das Auto meines Bruders
erkek kardeşimin arabası
die Bluse des Mädchens
kız çocuğunun bluzu
der Titel des Filmes (Films)
filmin adı

Genitiv durumda dişil(feminin) ve çoğul(plural) isimler bir ek almaz. Dişil genitiv (der/einer) dişil dativ ile benzerlik gösterir.

Ich gebe eine rote Rose zu der netten Frau.(Hoş  kadına kırmızı bir gül veriyorum.)

Die Brieftasche der netten Frau ist gestohlen.(Hoş kadının cüzdanı çalındı.)

Birinci cümlede “der” dativ durumda iken ikinci cümlede genitiv durumda kullanılmıştır. Burdan sonuçla artikeli die olan tekil isimlerin dativ ve genitiv yapılışı aynıdır diyebiliriz.Tabiki birinci cümleyi zur netten Frau şeklinde yazabilirdik, ama feminin genitiv ve feminin dativ kullanımda die artikelinin değişimini göstermek istedik.Dersimizin konusu değil artı sonraki dersimizde ele alacağız ama yine de hatırlatmak istiyorum çoğul feminin dativ yapıda isimler eğer zaten -(e)n ile bitmiyorsa ilaveten –en ya da –e takısı alır ve die artikeli der değil den şeklini alır. Şimdilik buna takılmayıp akılda tutmanız yeterli, zaten sonraki dersimizde buna ayrıca değineceğiz. –den schönen Frauen(güzel kadınlara); den anderen Leuten(diğer insanlara)

Almanca genitiv durum için kullanılan kelime der Wesfall, ve soru kelimesi wessen(kimin)’dir.: Wessen Buch hast du?(kimin kitabı var sende?)

Şehirlerin, isimlerin ya da ülkelerin iyelik eki:

Almanca aitlik durumunu şehirler, isimler ya da ülkeler için belirtmek istersek bu isimlere üst tırnak işareti (‘) olmadan sadece s ekleriz. Karls Haus, Marias Buch, die Geschichte Deutschlands. Malesef  bir çok alman konuşmacı bunu İngilizcedeki gibi kullanma taraftarı.Karl’s Haus gibi. Ama bu kullanımın hala Almanca standartlarına uymadığı düşünülüyor.

Genitiv ifadeler:
Genitiv bazı deyimsel ifadelerde kullanılır.

Ende der Woche gehen wir.
Haftanın sonunda gidiyoruz.
Ich muss das Anfang des Monats bezahlen.
Bunu ayın başında ödemek zorundayım.

Şimd  Genitiv ile alakalı özel durumlara değinelim: Maskulin ve neutral isimlerin genitiv yapılışı kolayca tahmin edilebilir. Bu isimlere –es ya da –s takısı ekleyerek Genitiv yapabiliriz. Sonu s, ss, ß, sch, z ya da tz ile biten nerdeyse bütün isimler Genitiv’de –es ya da –s takısı alır. Ancak bazı isimlerin Genitiv’de alışılmışın dışında bir kullanımı vardır.Bunların bir çoğu Genitiv’de –es ya da –s yerine  –n takısı alan eril(maskulin) isimlerdir.Bu gruptakilerin çoğu(ama hepsi değil) dativ ve akkusativ durumda –n ya da –en alan zayıf  isimlerdir, artı bazı neutral(cinsiyetsiz) isimler .İşte bir kaç örnek:

der Architekt – des Architekten (mimar)
der Bauer – des Bauern (çiftçi, köylü)
der Friede(n) – des Friedens (barıi,sükunet)
der Gedanke – des Gedankens (düşünce, fikir)
der Herr – des Herrn (beyefendi, bey)
das Herz – des Herzens (kalp)
der Klerus – des Klerus (rahip)
der Mensch – des Menschen (kişi, insan)
der Nachbar – des Nachbarn (komşu)
der Name – des Namens (isim)

Sıfatlar tüm durumlarda ve çoğulda genitiv çekim yaparken –en takısı alır demiştik, Hatta sıfatlar belirli ya da belirsiz artikellerle bile genitiv çekim yapılırken –en takısı alır, artı dieser kelimesiyle dahi.
des roten Autos

meiner teuren Karten

dieses neuen Theaters

Ama bunun da istisnaları var bazı  renklerde ve şehir isimlerinde bu –en takısı düşer. – der Frankfurter Börse.(Frankfurt menkul kıymetler borsası.)

Genitiv sıfat çekimindeki –en takısı dativ sıfat çekimindekiyle aynıdır. Hatta bu Genitiv ifadelerde artikelsiz bile uygulanır: scheweren Herzens.(bin bir güçlükle.)

Şimdi bazı neutral ve maskulin isimler için genitiv durumda görülen, normalin dışında kalan ilave istisnalara göz atmaya devam edelim:

Genitiv ek almayanlar: Aşağıdaki isimlerde genitiv ek düşer:

• Bir çok yabancı kelimeler – des Atlas, des Euro (ayrıca des Euros), die Werke des Barock
• Bir çok yabancı coğrafi isimler – des High Point, die Berge des Himalaja (ya da des Himalajas)
• Haftanın günleri, aylar – des Montag, des Mai (ayrıca des Maies/Maien), des Januar
• Unvan isimleri (ek sadece ünvandadır) – des Professors Schmidt, des amerikanischen Architekten Daniel Libeskind, des Herrn Maier
  ancak… des Doktor (Dr.) Müller (“Dr.” ismin bir parçası olarak kabul edilir.)

Kalıplaşmış Genitiv İfadeler: Genitiv Almancada bazı deyimsel ve kalıplaşmış ifadelerde kullanılır. Bu durum uzun uzun cümle yazmaktan kaçınmanın sonucu olarak ortaya çıkar.

• eines Tages – bir gün
• eines Nachts – bir gece (dikkat düzensiz genitiv form)
• eines kalten Winters – soğuk bir kış günü
• erster Klasse fahren – birinci sınıf yolculuk için
• letzten Endes – en sonunda(her şey söylenip her şey yapıldığında)
• meines Wissens – bildiğim kadarıyla,bildiğime göre
• meines Erachtens – bence/kanaatimce

“eines tages” geride bıraktığım ya da ileriki günlerin birinde demektir.Yaşanılan ya da yaşanılacak günün tarihi tam belli olmadığı durumlarda kullanılabilir.Öyleyse bunu hem gelecek hem de geçmiş zaman için kullanabiliriz.Diğer genitiv kalıplar da benzer sebeplerden ötürü ortaya çıkmıştır.

Genitiv yerine çoğu kez von kullanılır:

• Tekraramaktan kaçınmak için: der Schlüssel von der Tür des Hauses
• Garip söylemlerden kaçınmak için: das Auto von Fritz (eski moda kullanım   des Fritzchens ya da Fritz’ Auto)
• Almanca konuşma dilinde: der Bruder von Hans, vom Wagen (eğer kasdedilen açık ve belli ise)

Aşağıdaki gibi durumlarda genitiv yerine von’lu bir ifade kullanılmalıdır:

• zamirlerle: jeder von uns(hepimiz), ein Onkel von ihr(bir amcanız)
• artikelsiz bir tekil isim ya da düşmüş bir sıfat varsa: ein Geruch von Benzin(benzin kokusu), die Mutter von vier Kindern.(dört çocuklu anne)
•  viel ya da wenig kelimelerinden sonra: viel von dem guten Bier(iyi biraların  çoğu)

Yukarda da bahsettiğimiz gibi almanca günlük konuşmalarda dativ genitiv’in yerini  alıyor gibi görünüyor. Ama Almancada genitiv hala dilbilgisinin sıkıntılı bir bölümü durumunda.Eğer Genitiv’i yeterince anlamadığınızı düşünüyor ve bu yüzden üzülüyorsanız kendinizi boşu boşuna geriyorsunuz zira yeni doğan bir alman bile en son Genitiv’i öğreniyor. Zaten gramer dizilimine baktığınızda Genitiv’in en son sırada olduğunu görürsünüz. Bu durumların Almanca sıralaması nominativ , akkusativ, dativ ve en son genitiv şeklindedir.Umarım burada anlattıklarım die Sprache der großen Dichter.(büyük şairlerin dili)’ni anlamana ve bu dilin uzmanı olmana yardımcı olur.