Almanca: Konjunktiv II

Konjunktiv II

Başlarken…

• KII’ı gerçek dışı ifadelerde kullanırız. Ne yapmak isterdiniz? Ya da ne yapmış olmayı isterdiniz? Fakat gerçekte yapmıyorsunuz ve yapmadınız. KII’ı ayrıca istek cümlelerinde ve taleplerimizi nazikçe belirtmek için kullanırız.
• Şimdiki zamanın dilek kipi iki şekilde yapılabilir: “würde + infinitiv” ya da fiilin geçmiş zaman haline(imperfekt) bağlı kalarak tek bir kelime ile.

Çoğu öğretmen ve ders kitaplarının birçoğu Konjunktiv II’ı karmaşık halde anlatır. KII karmaşık gelebilir fakat o kadar da korkulacak bir şey yok. Aslında belki farkında değiliz ama bu yapıyı günlük hayatta o kadar çok sık kullanıyoruz. Belki bu yüzden dikkatimizden kaçıyor. Oysa bir restoran, lokanta ya da kafeteryada aşağıdaki gibi bir konuşmaya çok defa duymuşsunuzdur:

Garson: Guten Abend!

Kızlar Guten Abend!

Garson: Was möchten Sie trinken?

Didem: Ich nehme ein Glas Eistee.

Ecem: Ich möchte ein Glas Cola.

Fiona: Für mich bitte eine große Flasche Bier.

Garson: Was möchten Sie essen?

Bu gibi durumlarda KII’nin çıkış sebebi: sanki insanlara, ben bunu istiyorum, deyince onlara emir veriyormuş gibi hissedilmesi, sert bir ifade olarak görülmesidir. Bu emri vaki durumu ortadan kaldırmak için KII’dan yardım alıyoruz.

Acaba pencereyi kapatabilir miydiniz? Sinemaya gidelim mi diyecektim? Biz bira içecektik? v.b. gibi nazik hitapları KII yardımıyla yapıyoruz.

Gördüğünüz gibi KII’yi günlük hayatta çok sık kullanıyoruz. Kuşkusuz defalarca “Ich möchte” dediniz. Aslına bakarsanız diğer fiillerin de KII yapılışı bu şekildedir.

Derse başlıyoruz…

Her iki kullanım da aynı anlamı verir. Fakat tek kelimelik olan daha resmi olarak görülür ve kullanılmaktan kaçınılır. Ancak haben, sein ve modal fiillerin tek kelimelik kullanımı tercih edilir. Diğer bütün fiillerin kullanımı sizin tercihinize kalmış. Fakat eğer kullanımda şüpheye düşerseniz, yanlış kullandığınızı düşünüyorsanız “würde + infinitiv” şeklinde olanı kullanabilirsiniz. Ama yine de bu biçimi işin kolaya kaçma biçimi olduğu için her zaman kullanmanızı tavsiye etmiyorum.

Şimdiki Zamanın Dilek Kipi(Gegenwartsform von KII)

• Modal fiillerle kurulan şimdiki zamanın dilek kipini umduklarımızı, beklentilerimizi belirtmek için kullanırız.

Yukardaki cümlelerde Manni henüz çantasını unutmadı ve Lola henüz koşmak zorunda kalmadı. Olayların sadece beklediğimiz gibi gelişmesini umuyoruz.

Präsens Konjunktiv Formen(Şimdiki zamanın dilek kipi)

İçinde bulunduğumuz anda olmasını istediğimiz arzularımızı da biz KII ile belirtiyoruz.

Şimdiki zamanın dilek kipi iki formülle yapılır

(1)Würde +mastar(infinitiv) ve (2)bir kelimenin geçmiş zaman halinden faydalanarak. Bir kelimeyi geçmiş zaman formuna sokmak için fazla geçmişe gitmenize gerek yok. Praeteritum(imperfekt) yeterlidir.

Dilek kipi ile biz gerçekten istediğimiz şeyleri belirtsek dahi aslında yapamadığımız ya da bizim olmayan şeyleri istiyoruz.

Geçmiş Zamanın Dilek Kipi(Vergangenheitsform von KII)

• Geçmiş zamanın dilek kipini oluşturmak için sadece bir yöntem vardır. Bu kipi oluşturmak için fiilin Praeteritum çekiminden faydalanırız. Tabi fiil Praeteritum ile karışmasın diye sesli harf üzerine umlaut yapıştırırız.

Örnekler:

Geçmiş zamanın dilek kipini oluşturmak için sadece haben’ı hätte’ye ve sein’ı wäre’ye çeviriyoruz.
Geçmiş zamanın dilek kipini modal fiillerle oluşturmak için iki defa infinitiv kullanmanız gerekir. Asıl fiil hareket ya da bir durum değişikliği bildiren fiil olsa bile yardımcı fiil daima hätte olur. Aşağıdaki örneklerde Manni çantasını unuttu ve Lola koşmak zorunda kaldı.

Yapılan ortak hatalar Konjunktiv kullanımının henüz tam olarak anlaşılmadığını gösteriyor. Bu hatalardan biri würde’nin kullanılmasında görülüyor, çoğu kişi würde’yi Perfekt bir fiille kullanıyor. Oysa würde şimdiki zamanın dilek kipinde kullanılmalı ve kendinden sonra gelen fiil mastar halde olmalı. Bir diğer ortak hata ise hätte ve wäre’nin kullanımında.

Çoğu kişi hätte ve wäre’yi mastar bir fiille kullanıyor. Oysa hätte ve wäre geçmiş zamanın dilek kipinde kullanılmalıdır. Dolayısıyla hätte ve wäre’den sonra Perfekt fiil gelmelidir.

Geçmiş zamanın dilek kipini oluşturmak için sadece bir yöntem vardır. Bu yöntem fiilin Praeteritum çekimine bağlıdır. Geçmiş zamanın dilek kipini oluşturmak için sadece haben’ı

hätte’ye sein’ı wäre’ye dönüştürün.

Adından da anlaşılacağı üzere geçmiş zamanın dilek kipinde artık her şey geçmişte kalmıştır. Ne kadar dilerseniz dileyin zamanı geri döndürüp pişmanlığınızı gideremezsiniz. Yapmış olsaydım ya da yapmamış olsaydım demek fayda etmeyecektir. Tek yapmanız gereken pişmanlık duyduğuz şeyi gelecekte tekrarlamamaya çalışmak olmalıdır.

Tek Sözcük ile KII yapmak

Bir fiili KII yapmak için fiili Präteritum zamanda çekimliyorduk. Ama bu defa konuşmacı bir dilekte mi bulunuyor yoksa geçmişte yaptığı bir olayı mı anlatıyor? Bunu anlamak mümkün değil. Bu karışıklığı önlemek için fiilin sesli harfinin üzerine umlaut ekliyoruz. Bazı fiiller ise umlaut almaya müsait olmuyor örneğin “gehen”.

Bir kısım fiiller ise umlaut almaya müsait olsa bile bu kullanım tercih edilmez. KII çekimi tercih edilmeyen fiiller ve umlaut almaya müsait olmayan fiiller KII ve Präteritum karışmasın diye würde +infinitiv kuralı ile KII yapılır. Zayıf fiillerin Präteritum çekimi ile KII çekimi birbirine çok benziyor. Sesli harflerinin üzerine umlaut yapıştırdığımızda ise söylemi tuhaf bir ses oluşuyor. Bu yüzden zayıf fiiller würden + infiniv formülü ile KII yapılır.

Kuvvetli fiilleri KII forma sokmak için fiilin Praeteritum kökünü alıyoruz ve eğer mümkünse sesli harfinin üzerine umlaut yapıştırıyoruz. Fiil zaten –en ekiyle bitmiyorsa köke -e ekliyoruz. Çekim ekleri ise zayıf fiillerin çekim eklerinden farklı değildir.

Buna göre genellikle KII’ı oluşturmak için:

1. Fiilin Praeteritum(imperfekt) kökünü alırız.
2. Köke –e ekliyoruz(Çoğulda zaten –en yoksa)
3. Mümkünse kökteki a,o,u sesli harflerin üzerine umlaut ekliyoruz.
4. Şahıs zamirlerine göre çekimliyoruz.

Bu kuralın dışında kalan istisnalar vardır. Özellikle karışık fiiller. Bazı karışık fiillerin kökünde sesli harf değişikliği olurken bazılarında olmaz (denken => dächte, bringen => brächte, wissen => wüsste, ancak nennen => nennte, rennen => rennte usw.).

Bazı kuvvetli fiillerin kökünde tahmin edilebilir bir ses değişikliği olurken bazılarının sesli harfini doğru değiştiremeyiz. Ama neyseki bu gruba giren yani dilek kipi doğru tahmin edilemeyen fiiller kullanımdan kalkmıştır. Sadece aşağıda karşınıza en çok çıkabilecek olanları veriyorum, çünkü bu fiillerle bir yazıda, kitapta ve sohbette karşılaşma ihtimaliniz çok yüksektir.

Bu fiilleri KII forma başarılı bir şekilde dönüştürebileceğinizi tahmin etmiyorum. Bunlarda basitce würde + infinitiv formunu kullanın. Wissen hariç diğerleri için würde + infinitiv en uygun olanıdır.

Würde + infinitiv mi yoksa Tek kelimelik form mu?

Her iki formda aynı anlama gelir. Fakat tek kelimelik form daha resmi gelebilir ve giderek kullanımdan düşüyor. Buna karşın haben, sein ve modal fiillerin würde + infinitv kullanımı yoktur. Diğer fiiller için hangi formu istersen kullan ama kuşkuda kalırsan hemen würde + infinitiv’i yapıştır gitsin. İşte bazı ayrıntılar:

Neredeyse tamamen tek kelimelik form kullanım olan fiiller

Tek kelimelik formu daha sık kullanılan fiiller

Diğer fiillerin birçoğu için tek kelimelik kullanım resmi kaçar diyebiliriz

Zayıf Fiiller

Zayıf fiillerin KII formu ile Präteritum formu aynıdır. (sagen => ich sagte; lachen => ich lachte usw.). Bu kafa karışıklığı yaratır. Bu yüzden zayıf fiillerin würde + infinitiv formu tercih edilmelidir.

Modal Fiillerle Dilek Kipi

Şimdiki zamanın modal fiillerlerle dilek kipinde beklentilerinizi belirtirsiniz.

Unutmayın dileği şimdiki zaman için dilediğiniz için henüz dileğiniz yatmış değil. Eğer “sollte” değil “soll” yani indikativ kullansaydık emir vermiş olurduk, “sollte” kullanarak hem kibar hem de dilekte bulunmuş oluyoruz.

Modal fiillerle geçmiş zamanın dilek kipini oluşturmak için cümlede iki tane mastar kullanıyorsunuz. Asıl fiil hareket ve durum değişikliği bildiren bir fiil olsa dahi yardımcı fiil her zaman “hätte” olur.

Bazen öğrenciler cümlede iki tane mastar kullanımını zor buluyor, ama aslında zor olan ihtiyacınız olan tek şey mastarlar olduğu için onları kullanmanız gerektiğini hatırlamaktır. Yardımcı fiil her zaman hätte olmalı wäre. değil. İşte bazı örnekler:

Modal fiillerle geçmiş zamanın dilek kipi genelde können ile geçmişte yapabilmiş olsaydım, sollen ile > geçmişte yapmam gerekseydi, müssen ile yapmak zorunda olsaydım ya da gerçekten yapmam gerekseydi. İşte bütün ihtimallerin bir tablosu:

Daha fazla örnekler:

Konjuktiv II’nin Kullanıldığı Yerler

Teknik olarak KII bir tense değil aksine bir kiptir (Modus). Kulağa biraz garip gelebilir, ama emin olun eğlencelidir. KII tamamen sizin ruh halinizi yansıtır. Bazen içinde bulunduğunuz ruh halinde gerçekler için bildirme(haber) kipini kullanırsınız, ama bunun dışında kalan anlar için “ne olsun isterdiniz” “nasıl olsun isterdiniz” “ne olmak isterdiniz” “arzularınız neler” “keşke ifadeleriniz” KII dilek kipini kullanırız.

KII’yi bir şey nasıl olsaydı, olmalıydı ya da olabilirdi gibi durumlar hakkında konuştuğuz zaman kullanıyoruz. Ama tüm bu ifadeler aslında konuştuğunuz gibi değil ve olmadı. Bu ifadeler gerçeği yansıtmayan gerçek dışı ifadelerdir. İşte bazı örnek ifadeler:

Wenn’li İfadeler

Genellikle wenn’li ifadeler gerçeği yansıtmayan ifadelerdir. Eğer X durumu olsaydı, o zaman Y durumu olurdu.(ama aslında X durumu yok)

Wenn’li[eğer ifadeleri] cümlelerde gelecek olaylar hakkında bildirme[indikativ] ve konjunktiv[dilek kipi] arasındaki seçim bazen sizin durumu nasıl algıladığınıza bağlıdır.

Konjunktiv II’nin kullanıldığı diğer yerler

Dilekler, Arzular

Sihirli lambanızdan sevimli bir cin çıksa ve size:

-Dile benden ne dilersen, dese

Ne dilerdiniz?

Bu sevimli cinden bir şey dilemek için KII’yi kullanmanız gerekir. Ama sihirli lambanız hiç olmadı ve içinden cin çıkmadı, öyleyse yukarda kurduğumuz cümleler de KII cümlesidir.

Ich wünschte,…

Bu “wünschen” fiilinin KII çekimidir. Bu size yanlış gibi gelebilir. Çünkü bir şeyin olmasını gerçekten istiyorsunuz. Gerçekten istediğiniz için indikativ kullanmak mantıklı olurdu. Ama burada KII kullanmak resmi dillerde(kurumlarda kullanılan dil) bile standart hale gelmiştir. Bu gariplik çocukların kullandığı masum ve şirin dilden geliyor galiba. Çocuklar:

“-Oyuncak bir ayıcığım olsun istiyorum” yerine “-oyuncak bir ayıcığım olsun isterdim” der. Böyle bir dileği hiç bir anne baba geri çeviremez. Çünkü “isterdim” kelimesi “istiyorum” kelimesinden daha derin arzu bildirir.

Wenn …nur

Keşke cümleleri, “nur” mutlaka kullanılmalıdır. Keşke cümlelerinde “nur” cümlenin başlarında kullanılır ama genelde özneden, dolaysız nesneden ya da bir zamirden sonra bulunur.

Nazik Talepler

İnsan olmanın gereği hepimizin ihtiyaçları oluyor. Alışveriş yapıyoruz, çay, kola ve kahve içiyoruz. Peki bu taleplerinizi nasıl istiyorsunuz?

“-Ben bir kahve istiyorum.” Şeklinde mi? Eğer böyle istiyorsanız o zaman kabasınız. Kim bilir size hizmet eden garson belki çok kızmıştır ve eminim kahvenizi güzel hazırlamayacaktır. Fakat eğer şöyle derseniz:

“-Ben bir kahve isteyecektim.” Şimdi gayet kibar biri oldunuz.

Hatta bazı restoranlarda çok rastlıyorum, insanlar “bir tatlı verir misiniz?” yerine “bir tatlı alır mısınız?” diyor. Böyle demelerinin nedeni vermek istemekten daha üstün ve erdemli bir davranıştır. Bunu kendi hayatınızdan anlayabilirsiniz. Herkes sizden bir şey ister ama vermek isteyenler çok azdır.

Siz de cümlelerinizde ne kadar çok KII kullanırsanız o kadar kibar ve beyefendi/hanımefendi insan olursunuz.

[1] wenn man sagt “Ich bin explodiert”, dann meint man, dass man sehr wütend ist und diese Wut auch laut zum Ausdruck gebracht hat.

“Ich bin ja wirklich nicht so leicht aus der Ruhe zu bringen, aber als mein kleiner Neffe alle meine Bücher mit Ketchup beschmiert hat, bin ich explodiert!”